Cha mhòr nach ...

Air uairean, cleachdar àicheadh dùbailte a chuireas sìneadh air an rosgrann sam bi e a’ nochdadh, ged as i ciall dhearbhte a th’ aig an dà àicheadh le chèile, m.e. cha mhòr nach do reic sinn gach tè an-diugh ‘reic sinn an ìre mhath gach tè an-diugh’. An seo, gheibhear cha(n), .i. riochd neo-eisimeileach làthaireach àicheil a’ ghnìomhair IS + am buadhair mòr + nach, .i. riochd àicheil an naisgeir gun. Tuilleadh eisimpleirean: cha mhòr nach do thuit mi, bha an rathad cho sleamhainn; cha mhòr nach deach am bàta fodha, bha na bha siud de dh’uisge air tighinn air bòrd; cha mhòr nach deach a chur à cochall a chridhe, bha am brag cho àrd. Is ionann ann am brìgh cha mhòr nach agus is beag gun.

Geàrr-Ghràmar na Gàidhlig, d. 292, §319 (i).

iolair(e)

’S ann à SG irar fir., a chaidh na ilar agus na connragan air an dì-choslachadh, a tha GA iolair boir. B’ e iolair an cruth àbhaisteach, mar a chithear aig Mac Mhaighstir Alasdair 1741, Shaw 1780, Armstrong 1825, Highland Society Dictionary 1828, Dwelly 1901–11, ged a gheibhear an cruth iolaire an-diugh cuideachd, m.e. ann an ainm an leabhair Call na h-Iolaire le Tormod Calum Dòmhnallach agus ann an tiotal an òrain ‘Raoir Reubadh an Iolaire’ le Murchadh MacPhàrlain. Lorgar fiolair(e) cuideachd, le f ro-leasaichte; coim. GA feagal < eagal < SG ecal.

Is math dh’fhaodte gur h-ann fo bhuaidh a riochd ghinidich a thàrmaich an cruth iolaire, agus am facal a’ buntainn do Rang II boireann nan ainmearan an-diugh (coim. làmh, gin. sg. làimhe), ged a gheibhear gin. sg. iolarach air uairean, agus dùnadh connragach aige (coim. Rang V (a) cathair, gin. sg. cathrach). Ach chan eil cinnt carson a chaidh SG ilar fir. na ainmear boireann san Nua-Ghàidhlig – tha iolar fireann fhathast an Gàidhlig na h-Èireann.

Cha d’ fhuaradh lorg air coltas fireann air an fhacal iolair ann an Gàidhlig na h-Albann ach anns a’ chunntas a rinn Máirtín Ó Murchú air Gàidhlig Pheairt an Ear: iolair mór, an iolair; ach chan fhaodar cus earbsa a chur ann an iolair mòr, air a bheil coltas fireann, agus an iolair, air a bheil coltas boireann, ri thaobh.

Gheibhear An t-Iolaire Mòr aig ScotlandsPlaces, ach ’s e mearachd tras-sgrìobhaidh a tha sin agus An t-Ionaire Mòr an dà chuid ann an Leabhar nan Ainmean agus air a’ chiad mhap shia-òirlich aig an OS. ’S e ainm aibhne a th’ anns An t-Ionaire Mòr (NF 8136), a ruitheas seachad air Rudh’ an Ionair (sic) gu Loch Druidibeag. A rèir cruth bun na h-aibhne, is iongantach mana h-e ‘pit’ as ciall do dh’ionair(e) an seo (Dwelly, ‘pudenda’); coim. ainmean a leithid Gobhal na Caillich ann am Borghaston ann an Leòdhas (NB 1842). Tha Creag na h-Iolaire aig NF 9465.

Tha iolairin ‘isean iolaire’ aig Forbes na Gaelic Names of Beasts 7c, aig a bheil an t-aon dùnadh meanbhach ’s a gheibhear ann an cailin ‘caileag’ (Geàrr-Ghràmar na Gàidhlig, d. 124, §93 (iv)).