10/30/2010

a-rèist ~ a rèir

Am bitheantas, sgrìobhar co-ghnìomhairean a tha nan roimhear + ainmear le tàthan:
a-rèist 'mar sin dheth', cuideachd am-bliadhna, an-àird(e), a-muigh, ach sgrìobhar roimhearan fillte a tha nan roimhear + ainmear gun tàthan, seach gun gabh iad mùthadh: a rèir (a' chiad phearsa singilte: dham rèir-sa), a dh'ionnsaigh (3s iol.: dhan ionnsaigh), a thaobh (3s iol.: dhan taobh-san); am measg (1d iol.: nar measg); às aonais (2ra sing.: às d' aonais), às leth (3s sing. fir. no boir.: às a leth).

10/28/2010

ainmearan trusaidh

Tha ainmear trusaidh na ainm air còmhlan de rudan: crodh (fir.) 'bà', muinntir (boir.) 'daoine', clann (boir.) 'pàistean', feadhainn (boir.) 'caochladh rudan'. Iolra ann am brìgh (bha a' chlann a' cluich a-muigh is tha iad sgìth), 's ann a tha an t-ainmear trusaidh singilte an gràmar (a' chlann, leis a' chloinn, airson na cloinne), ged a gheibhear uaireannan cruthan le buadhairean iolra nan cois, m.e. an fheadhainn bheaga an àite an fheadhainn bheag. San t-seagh 'fine, sluagh', ge-tà, tha cruth iolra aig an fhacal clann: (sing.) Clann Raghnaill, (iol.) clanna nan Gàidheal.

10/22/2010

cuidhte agus

Tha cuidhte na bhuadhair gnìomhaireach bho cuidhtich 'fàg, trèig; dìol, pàigh air ais'.
Thèid an abairt cuidhte agus (+ tuiseal bunasach) a chleachdadh gus a chur an cèill gun d' fhuaradh faochadh no saoradh bho rudeigin: fhuair e cuidhte agus iad; tha mi airson a bhith cuidhte 's an t-uallach seo. Tha an aon structar ri fhaighinn ann an saor agus 'saor bho'. 

An àite cuidhte 's + riochdair (m.e. cuidhte 's e), gheibhear cuidhte 's + roimhear riochdaireil (m.e. cuidhte 's dheth).

Sgrìobhar cuidhteas gu tric an àite cuidhte 's.

Tha cuidhteas (< cuidhte + -as) na ainmear fireann cuideachd, san t-seagh 'aithneachadh gun d' fhuaradh bathar 7c'. Coim. na h-abairtean clìor is/clìoras (< B clear) agus riod 's/riods (< B rid).

10/13/2010

An t-asgair (')

Innsidh an samhla seo gun deach litir no litrichean fhàgail às: is e ach 's e, bu mhi ach b' e, tha e ag ithe ach tha e a' dèanamh, am mac ach a' mhadainn. Chan eil ceart-sgrìobhadh na Gàidhlig ro dhèidheil air asgairean tuilleadh, m.e. anns a' mhadainn ach sa mhadainn; *chaidh e ann a shaighdear > chaidh e na shaighdear.

Cha chleachdar asgair le a 'do': a bhith glic; chaidh i a sheinn; dh'fhalbh e a dh'fhuireach; no le a 'de': sguir a bhruidhinn.

10/09/2010

buadhairean air thoiseach air ainmearan

Tha buadhair + ainmear na aonad gràmair: thèid an t-ainmear a shèimheachadh: an sàr bhàrd, ach cha ghabh am buadhair fhèin claonadh: (gin.) a rèir an t-sàr bhàird; a' mhòr-chuid, (gin.) beachd na mòr-chuid.

Cha chleachdar tàthan eadar am buadhair is an t-ainmear nuair nach nochd buadhair ach ro ainmear, m.e. sàr bhàrd, deagh latha, droch isean; ach dearg-amadan, ùr-thighinn 7c. 

Bha an structar seo na bu bhitheanta uair, mar a chithear bho chruthan ann an ainmean-àite: glas- bheinn, dubh-sgeir, meanbh-chnoc, cam-allt.

10/05/2010

gabhaidh e dèanamh

Tha gabhaidh an t-iasg seo ithe a' ciallachadh nach tèid do phuinnseanachadh ma dh'itheas tu an t-iasg a tha sin; coim. gabhaidh taois fuineadh, cha ghabh a' bhriogais seo nighe, an gabh e dèanamh?. Ged as e brìgh fhulangach a th' aig na h-abairtean seo, 's e structar gnìomhair + cùisear + cuspair a th' aca (mar a tha aig gabhaidh mi teatha). Chan ionnan sin agus an structar fulangach le rach: chaidh an taois fhuineadh, cha deach a' bhriogais seo a nighe, thèid sin a dhèanamh. Chithear seo gu soilleir le (a' bruidhinn air rud fireann) thèid a dhèanamh seach gabhaidh e dèanamh. A rèir choltais, 's e os-cheartachadh a th' ann an gabhaidh sin a dhèanamh agus a leithid.

10/02/2010

aon chuid ... no ~ an dà chuid ... agus

Cleachdar aon chuid ... no gus nochdadh gu bheil roghainn eadar an dàrna rud agus an rud eile: bhiodh e a' fuireach aon chuid san taigh ud no san taigh eile. Tha an dara cuid ... no ri lorg mar an ceudna: bhiodh e a' fuireach an dara cuid san taigh ud no san taigh eile. Tha an dà chuid ... agus a' ciallachadh an dà rud còmhla: tha taigh aice an dà chuid ann an Glaschu agus air an eilean.