12/06/2010

aonar ~ a h-aon, aon, aonan

'S ann à aon + fhear 'aon duine' a tha aonar bho thùs, ach tha e cuingealaichte an-diugh ris an abairt an + buadhair seilbheach + aonar: nam aonar 'leam fhèin', nad aonar 'leat fhèin' 7c. Gu bhith a' bruidhinn air aon nì no air aon duine, cleachdar a h-aon (chan eil a h-aon agamsa ach tha a dhà agadsa) no aon no aonan, a rèir dualchainnt; mar sin, is ionann chan eil a h-aon agam agus chan eil aonan agam. Air neo cleachdar fear no , a rèir gnè an rud air a bheileas a' bruidhinn: (glainne uisge-bheatha) tè bheag.

11/22/2010

a rèir coltais ~ a rèir choltais

An seo, tha coltas san tuiseal ghinideach an dèidh an roimheir fhillte a rèir (< do rèir), coim. a rèir na h-aimsire, a rèir an t-sluaigh. Ach gheibhear a rèir choltais, agus coltais air a shèimheachadh, gu math tric an-diugh, ged nach eil e gu buileach soilleir carson. Is math dh'fhaodte gur h-e buadhair seilbheach do-mhùthaidh (.i. a (fireann) + sèimheachadh) as adhbhar dha, mar a tha ann an ri chèile 7c.

11/15/2010

's eadh

Cleachdar 's eadh sgrìobhar seadh agus cluinnear sheadh cuideachd gus aontadh neo-àraidh a chur an cèill; àicheil chan eadh (nas sine ni h-eadh), ceisteach an eadh? 'S e riochdar neodrach a th' ann an eadh (seach e fir. no i boir.). Gheibhear eadh cuideachd ann am mar gum b' eadh 'mar gun canadh tu', ann an gidheadh 'ge-tà, a dh'aindeoin sin' agus ann an eadhon 'is e sin; fiù agus'. Anns an t-seagh 'is e sin', gabhaidh eadhon giorrachadh gu .i. ann an sgrìobhadh. B' e .i. an samhla Laidinn a bh' air an Laidinn id est 'is e sin' agus, seach gun leughte .i. gu tric mar id 'sin' fhèin, chaidh a thionndadh dhan t-Sean Ghàidhlig mar ed-ón 'sin', no eadhon mar a tha e againn an-diugh. Tha .i., a-rèist, co-ionann ri i.e. a chleachdar sa Bheurla.

11/08/2010

An uimhir dheise

Cleachdar an uimhir dheise ann an co-bhonn ris a' bhuadhair àireamhail : dà bhothan mhòr. 'S e an a tha anns an alt deise anns a h-uile h-àite (an dà bhothan mhòr) ach san tuiseal ghinideach bhoireann, far an tèid e na na (air cùl na dà bhothaig mòire). Tha an cruth bunasach deise aig ainmearan fireann (agus na buadhairean aca) co-ionann ri an cruth bunasach singilte; tha cruth bunasach deise aig ainmearan boireann (agus na buadhairean aca) co-ionann ri an cruth tabhartach singailte, far an tèid litir dheiridh leathann a chaolachadh: (bun.) dà cheann mhòr, mo dhà làimh mhòir; (gin.) air chùl an dà chinn mhòir, air chùl mo dhà làimhe mòire; (tabh.) air an dà cheann mhòr, air mo dhà làimh mhòir. Mar a chithear gu h-àrd, thèid an t-ainmear a shèimheachadh le agus thèid buadhair càileach a shèimheachadh leis an ainmear dheise ach san tuiseal ghinideach bhoireann (air chùl mo dhà làimhe mòire).

11/02/2010

air

Tha an roimhear air sa chànan an-diugh a' tàrmachadh ann an trì diofar thobraichean san t-Sean Ghàidhlig: (1) SG for (gun sèimheachadh) 'air mullach, os cionn': air bòrd, air do cheann; (2) SG ar (le sèimheachadh) 'airson, air sgàth, a chionn': air chall, air ghleus, air thoiseach, air dheireadh – ged nach eil an sèimheachadh an-còmhnaidh seasmhach ann an air dhòigh ~ air dòigh; agus (3) SG íar (le srònachadh) 'an dèidh', a chleachdar an-diugh gus aogas coileanta a chur an cèill: tha e air an leabhar a leughadh, air dhomh falbh.

10/30/2010

a-rèist ~ a rèir

Am bitheantas, sgrìobhar co-ghnìomhairean a tha nan roimhear + ainmear le tàthan:
a-rèist 'mar sin dheth', cuideachd am-bliadhna, an-àird(e), a-muigh, ach sgrìobhar roimhearan fillte a tha nan roimhear + ainmear gun tàthan, seach gun gabh iad mùthadh: a rèir (a' chiad phearsa singilte: dham rèir-sa), a dh'ionnsaigh (3s iol.: dhan ionnsaigh), a thaobh (3s iol.: dhan taobh-san); am measg (1d iol.: nar measg); às aonais (2ra sing.: às d' aonais), às leth (3s sing. fir. no boir.: às a leth).

10/28/2010

ainmearan trusaidh

Tha ainmear trusaidh na ainm air còmhlan de rudan: crodh (fir.) 'bà', muinntir (boir.) 'daoine', clann (boir.) 'pàistean', feadhainn (boir.) 'caochladh rudan'. Iolra ann am brìgh (bha a' chlann a' cluich a-muigh is tha iad sgìth), 's ann a tha an t-ainmear trusaidh singilte an gràmar (a' chlann, leis a' chloinn, airson na cloinne), ged a gheibhear uaireannan cruthan le buadhairean iolra nan cois, m.e. an fheadhainn bheaga an àite an fheadhainn bheag. San t-seagh 'fine, sluagh', ge-tà, tha cruth iolra aig an fhacal clann: (sing.) Clann Raghnaill, (iol.) clanna nan Gàidheal.

10/22/2010

cuidhte agus

Tha cuidhte na bhuadhair gnìomhaireach bho cuidhtich 'fàg, trèig; dìol, pàigh air ais'.
Thèid an abairt cuidhte agus (+ tuiseal bunasach) a chleachdadh gus a chur an cèill gun d' fhuaradh faochadh no saoradh bho rudeigin: fhuair e cuidhte agus iad; tha mi airson a bhith cuidhte 's an t-uallach seo. Tha an aon structar ri fhaighinn ann an saor agus 'saor bho'. 

An àite cuidhte 's + riochdair (m.e. cuidhte 's e), gheibhear cuidhte 's + roimhear riochdaireil (m.e. cuidhte 's dheth).

Sgrìobhar cuidhteas gu tric an àite cuidhte 's.

Tha cuidhteas (< cuidhte + -as) na ainmear fireann cuideachd, san t-seagh 'aithneachadh gun d' fhuaradh bathar 7c'. Coim. na h-abairtean clìor is/clìoras (< B clear) agus riod 's/riods (< B rid).

10/13/2010

An t-asgair (')

Innsidh an samhla seo gun deach litir no litrichean fhàgail às: is e ach 's e, bu mhi ach b' e, tha e ag ithe ach tha e a' dèanamh, am mac ach a' mhadainn. Chan eil ceart-sgrìobhadh na Gàidhlig ro dhèidheil air asgairean tuilleadh, m.e. anns a' mhadainn ach sa mhadainn; *chaidh e ann a shaighdear > chaidh e na shaighdear.

Cha chleachdar asgair le a 'do': a bhith glic; chaidh i a sheinn; dh'fhalbh e a dh'fhuireach; no le a 'de': sguir a bhruidhinn.

10/09/2010

buadhairean air thoiseach air ainmearan

Tha buadhair + ainmear na aonad gràmair: thèid an t-ainmear a shèimheachadh: an sàr bhàrd, ach cha ghabh am buadhair fhèin claonadh: (gin.) a rèir an t-sàr bhàird; a' mhòr-chuid, (gin.) beachd na mòr-chuid.

Cha chleachdar tàthan eadar am buadhair is an t-ainmear nuair nach nochd buadhair ach ro ainmear, m.e. sàr bhàrd, deagh latha, droch isean; ach dearg-amadan, ùr-thighinn 7c. 

Bha an structar seo na bu bhitheanta uair, mar a chithear bho chruthan ann an ainmean-àite: glas- bheinn, dubh-sgeir, meanbh-chnoc, cam-allt.

10/05/2010

gabhaidh e dèanamh

Tha gabhaidh an t-iasg seo ithe a' ciallachadh nach tèid do phuinnseanachadh ma dh'itheas tu an t-iasg a tha sin; coim. gabhaidh taois fuineadh, cha ghabh a' bhriogais seo nighe, an gabh e dèanamh?. Ged as e brìgh fhulangach a th' aig na h-abairtean seo, 's e structar gnìomhair + cùisear + cuspair a th' aca (mar a tha aig gabhaidh mi teatha). Chan ionnan sin agus an structar fulangach le rach: chaidh an taois fhuineadh, cha deach a' bhriogais seo a nighe, thèid sin a dhèanamh. Chithear seo gu soilleir le (a' bruidhinn air rud fireann) thèid a dhèanamh seach gabhaidh e dèanamh. A rèir choltais, 's e os-cheartachadh a th' ann an gabhaidh sin a dhèanamh agus a leithid.

10/02/2010

aon chuid ... no ~ an dà chuid ... agus

Cleachdar aon chuid ... no gus nochdadh gu bheil roghainn eadar an dàrna rud agus an rud eile: bhiodh e a' fuireach aon chuid san taigh ud no san taigh eile. Tha an dara cuid ... no ri lorg mar an ceudna: bhiodh e a' fuireach an dara cuid san taigh ud no san taigh eile. Tha an dà chuid ... agus a' ciallachadh an dà rud còmhla: tha taigh aice an dà chuid ann an Glaschu agus air an eilean.

9/30/2010

thall ~ a-null

Ma tha tè a' fuireach ann an dùthaich eile, chanadh tu gu bheil i thall thairis. Mura deach i ann fhathast, ge-tà, chanadh tu gum bi i a' dol a-null thairis, leis a' cho-ghnìomhair thall air a dhol na a-null agus gluasad ann.

9/26/2010

suidheachadh > suidhichean

Ainmear ioma-lideach sam bith aig a bheil an dùnadh -adh (uile fireann), thèid e na -aidh san tuiseal ghinideach agus na -aidhean san iolra: dùnadh, gin. dùnaidh, iol. dùnaidheansuidheachadh, gin. suidheachaidh, iol. suidheachaidhean. Gabhaidh faclan ann an -achaidhean giorrachadh ann an cuid de dhualchainntean: suidheachaidhean > suidhichean.

9/21/2010

'tha mi a-mach às an oifis'

Beurlachas a tha seo. Ma tha e a' ciallachadh dad, tha e ag ràdh gu bheil thu a' gluasad bho thaobh a-staigh gu taobh a-muigh na h-oifis. A thaobh àite, 's e a-mach 'air ghluasad' agus a-muigh 'air stad'. Gus innse nach eil thu gu bhith san oifis airson greis air adhbhar air choreigin, feuch, mar eisimpleir, cha bhi mi air ais san oifis gu ..., bidh mi air falbh bhon oifis gu ... 7c.

9/19/2010

cuid

Tha cuid na ainmear boireann: a' chuid mhòr, airson na cuid mòire (cuideachd airson na codach mòire). Bidh ainmear às a dhèidh san tuiseal ghinideach: mo chuid bidhe, do chuid teaghlaich, a chuid aodaich, a cuid Gàidhlig.

9/17/2010

rud sam bith, duine sam bith

'S e cruth do-mhùthadh a th' ann an sam bith, a' ciallachadh 'anns a' bhith, anns an t-saoghal'. Abairt àrsaidh bho ron 16mh linn, mus d' fhuair sèimheachadh làmh an uachdair air bàthadh (dèan sgaradh eadar GA air a' bhàta, le sèimheachadh, agus GE ar an mbád, le bàthadh).

9/16/2010

math d' fhaicinn ~ gad fhaicinn

Is math d' fhaicinn no tha e math d' fhaicinn agus, gu goirid, math d' fhaicinn 'tha mi toilichte coinneachadh riut'; san tràth chaithte: bu mhath d' fhaicinn, bha e math d' fhaicinn. 'S ann a tha structair eile aig bidh mi gad fhaicinn 'chì mi a-rithist thu'.

9/15/2010

càil a dh'fhios

Chan eil càil a dh'fhios agam 'chan eil fios agam idir'. Gabhaidh an roimhear de dùblachadh (> de dh' no a dh') ro fhuaimreagan agus f + fuaimreag: dè na th' agad de dh'airgead?; cha robh uiread de dh'fheum ann; chan eil càil a dh'fhios agam.

9/13/2010

leabhar Gàidhlig, bàrdachd Ghàidhlig

Ged a tha am facal Gàidhlig na ainmear, thèid a chleachdadh mar bhuadhair, agus e air a shèimheachadh a rèir gnè an ainmeir 7c: leabhar Gàidhlig (fir.), crìoch an leabhair Ghàidhlig (gin. fir.), bàrdachd Ghàidhlig (boir.), a' leughadh na bàrdachd Gàidhlig aice fhèin (gin. boir.). Gu foirmeil, 's ann anns an tuiseal ghinideach a tha e sna h-eisimpleirean a tha seo.

9/10/2010

an duine as àirde cliù

An duine as àirde cliù 'an duine aig a bheil an cliù as àirde'. 'S ann a tha cliù anns an tuiseal bhunasach an seo, coim. am fear as luaithe làmh 'am fear aig a bheil an làmh as luaithe'.

9/09/2010

cùl-fhiosrachadh ~ cùl-fhiosrachaidh?

Tha am prìomh bheum air cùl, a tha na bhuadhair an seo; 's e fiosrachadh an t-ainmear, air a shèimheachadh leis a' bhuadhair: cùl-fhiosrachadh (coim. trom-chadal), gin. cùl-fhiosrachaidh.